Phân bón vi lượng và vai trò trong dinh dưỡng cây trồng

1. Giới thiệu chung

Trong sản xuất nông nghiệp hiện đại, dinh dưỡng cây trồng được chia thành ba nhóm chính: đa lượng, trung lượng và vi lượng. Nếu như đa lượng (N, P, K) là những nguyên tố cây cần nhiều nhất, trung lượng (Ca, Mg, S, Si) đóng vai trò hỗ trợ cấu trúc và điều hòa, thì vi lượng lại là nhóm nguyên tố mà cây chỉ cần một lượng cực nhỏ, nhưng lại có ảnh hưởng trực tiếp đến quá trình sinh trưởng và phát triển.

Các nguyên tố vi lượng phổ biến gồm: Bo (B), Kẽm (Zn), Sắt (Fe), Mangan (Mn), Đồng (Cu), Molypden (Mo), Niken (Ni), Clo (Cl). Chúng thường chỉ chiếm vài ppm trong đất, nhưng nếu thiếu đi, cây sẽ gặp rối loạn sinh lý nghiêm trọng, ảnh hưởng đến cả năng suất và chất lượng nông sản.

2. Tại sao cây trồng cần bổ sung vi lượng?

Khác với các chất đa lượng tham gia vào cấu trúc tế bào hoặc cung cấp năng lượng trực tiếp, vi lượng chủ yếu tham gia vào quá trình xúc tác enzyme, tổng hợp chất hữu cơ và điều hòa sinh lý.

• Hỗ trợ quang hợp và hô hấp: Nhiều nguyên tố vi lượng là thành phần của enzyme trong chuỗi quang hợp, giúp cây hấp thụ ánh sáng và chuyển hóa năng lượng hiệu quả. Ví dụ, Sắt (Fe) và Mangan (Mn) tham gia trực tiếp vào phản ứng trong lục lạp.

• Thúc đẩy ra hoa và đậu quả: Bo (B) đóng vai trò quan trọng trong phân hóa mầm hoa và hình thành hạt phấn. Nếu cây thiếu Bo, hoa sẽ dễ rụng, tỷ lệ đậu quả giảm mạnh.

• Cải thiện chất lượng nông sản: Kẽm (Zn) và Đồng (Cu) tham gia tổng hợp enzyme, giúp quả có kích thước đồng đều, màu sắc tươi đẹp hơn.

• Tăng khả năng sử dụng phân bón đa lượng: Zn, Mo và Fe hỗ trợ quá trình đồng hóa Đạm, Lân, Kali, giúp cây tận dụng phân bón hiệu quả, tránh lãng phí.

• Nâng cao sức chống chịu: Vi lượng giúp cây tăng cường khả năng kháng bệnh, chịu hạn, chịu mặn và giảm tác hại của môi trường khắc nghiệt.

Có thể nói, thiếu vi lượng cây vẫn sống, nhưng không thể khỏe mạnh và đạt năng suất tối ưu.

3. Biểu hiện khi cây thiếu hoặc thừa vi lượng

Biểu hiện thiếu vi lượng của cây trồng

3.1. Thiếu vi lượng

Mỗi nguyên tố vi lượng đều có một vai trò riêng, nên khi thiếu hụt sẽ để lại dấu hiệu đặc trưng:

• Thiếu Bo (B): Cây ra hoa kém, dễ rụng, trái nhỏ và nứt. Rễ kém phát triển, đặc biệt ở cây ăn quả.

• Thiếu Kẽm (Zn): Cây chậm phát triển, lá nhỏ, xuất hiện hiện tượng lá vàng giữa gân và có thể bị lùn.

• Thiếu Sắt (Fe): Lá non chuyển vàng trong khi gân lá vẫn giữ màu xanh – triệu chứng “vàng lá gân xanh”.

• Thiếu Mangan (Mn): Lá có màu vàng loang lổ, xen kẽ những mảng xanh; đôi khi có chấm hoại tử.

• Thiếu Đồng (Cu): Lá non héo quăn, cây dễ bị nấm tấn công.

• Thiếu Molypden (Mo): Cây khó đồng hóa đạm, lá bị cháy xém ở mép.

Nếu kéo dài, cây không chỉ giảm sinh trưởng mà còn giảm hẳn năng suất, chất lượng nông sản bị ảnh hưởng nghiêm trọng.

3.2. Thừa vi lượng

Bón quá nhiều vi lượng cũng nguy hiểm không kém. Thừa vi lượng gây:

• Ngộ độc kim loại nặng: Lá vàng, rễ cháy, cây còi cọc.

• Ức chế hấp thu đa lượng khác: ví dụ, thừa Đồng có thể cản trở hấp thu Sắt, dẫn đến vàng lá.

• Ô nhiễm đất: Tích lũy lâu dài gây mất cân bằng dinh dưỡng và thoái hóa đất.

Điều này cho thấy việc sử dụng phân bón vi lượng cần chính xác về loại, liều lượng và thời điểm.

4. Tác dụng của phân bón vi lượng đối với cây trồng

Khi được bổ sung đúng cách, phân bón vi lượng mang lại nhiều lợi ích thiết thực:

• Cải thiện chất lượng nông sản: Zn và B giúp quả ngọt hơn, Fe và Mn giúp màu sắc quả đẹp hơn, tăng giá trị thương phẩm.

• Gia tăng năng suất: Vi lượng thúc đẩy sự hình thành hoa, giúp thụ phấn và đậu quả tốt hơn.

• Phục hồi nhanh sau stress: Sau khi bị hạn, ngập úng hay nhiễm mặn, cây được bổ sung vi lượng sẽ nhanh chóng tái tạo lá mới, phục hồi sức sống.

• Ổn định năng suất lâu dài: Cây đủ vi lượng có hệ miễn dịch tốt hơn, giảm sâu bệnh, từ đó giảm chi phí thuốc bảo vệ thực vật.

5. Khi nào nên bổ sung vi lượng?

Không phải lúc nào cũng cần bón vi lượng, mà phải bón vào đúng giai đoạn và đúng tình trạng thiếu hụt:

• Trước và trong giai đoạn ra hoa – đậu quả: Giúp hoa thụ phấn tốt, hạn chế rụng trái non.

• Khi xuất hiện triệu chứng thiếu dinh dưỡng: Dựa vào biểu hiện trên lá, hoa và quả để bổ sung kịp thời.

• Trên các loại đất nghèo vi lượng: như đất cát nhẹ, đất bạc màu, đất kiềm hoặc vùng đất bón nhiều NPK hóa học.

• Khi cây trồng thâm canh năng suất cao: nhu cầu vi lượng tăng lên, nếu không bổ sung sẽ nhanh chóng thiếu hụt.

6. Kết luận

Phân bón vi lượng tuy chỉ chiếm một phần rất nhỏ trong tổng lượng dinh dưỡng nhưng lại có ý nghĩa quyết định đến năng suất và chất lượng nông sản. Thiếu vi lượng, cây chậm phát triển, hoa rụng, quả dị dạng; nhưng nếu bón quá liều, cây sẽ bị ngộ độc và đất dễ ô nhiễm.

Vì vậy, người nông dân cần nắm vững biểu hiện thiếu – thừa, vai trò của từng nguyên tố và lựa chọn loại phân bón vi lượng phù hợp, sử dụng đúng liều lượng và thời điểm. Có như vậy mới phát huy được hiệu quả, giúp cây trồng khỏe mạnh, năng suất bền vững và chất lượng nông sản được nâng cao.